Veel (startende) ondernemers willen het roer omgooien, bijvoorbeeld door met hun onderneming een positieve bijdrage te leveren aan maatschappelijke problemen, zoals de klimaatcrisis of gezondheidscrisis. Dit wordt ook wel maatschappelijk ondernemen genoemd. Bij maatschappelijk ondernemen draait het niet slechts om winst die wordt gemaakt en ten goede komt aan (de aandeelhouders van) de onderneming, maar de onderneming wordt (of is) juist zo ingericht dat deze in positieve zin iets betekent voor de maatschappij. Dat de aandeelhouders er daarnaast nog iets aan overhouden, is dan nog mooi meegenomen.
In deze update besteden wij aandacht aan de vraag wat maatschappelijk ondernemen inhoudt, waarin maatschappelijk ondernemen afwijkt van maatschappelijk verantwoord ondernemen (“MVO”) en wat de bestaande opties voor maatschappelijk ondernemen zijn. Ook wordt (kort) aandacht besteed aan de “Aanzet voor een wettelijke regeling voor een besloten vennootschap met maatschappelijk doel (BVm)” (hierna: de “Aanzet”) die in maart 2021 is gepubliceerd en voor consultatie openstond. Hoewel deze Aanzet slechts een “concepttekst” is, is die wel interessant genoeg om ook de “pros en cons” daarvan te bespreken. Daarnaast is het van belang om de Aanzet te bespreken, omdat het aannemelijk lijkt dat een soortgelijke regeling als die van de Aanzet in het leven zal worden geroepen, nu ook in het coalitieakkoord staat dat er een maatschappelijke B.V. komt en dat er voor maatschappelijk ondernemen één duidelijk kader met rapportage-eisen komt.
Wat is maatschappelijk ondernemen?
Doorgaans wordt in de praktijk (maar vooralsnog niet in de wet) onderscheid gemaakt tussen maatschappelijk verantwoord ondernemen en maatschappelijk ondernemen. Hierna gaan wij kort in op deze twee vormen.
Maatschappelijk verantwoord ondernemen
Het MVO wordt ook wel “sociaal ondernemerschap” genoemd. Bij maatschappelijk verantwoord ondernemen gaat het om ondernemingen die rekening houden met de belangen van de maatschappij. Binnen veel ondernemingen speelt MVO een rol en wordt het MVO als een standaard randvoorwaarde aangemerkt. De ondernemer (en/of aandeelhouder(s)) voorzien van inkomen/winst blijft echter de missie van de onderneming, zoals dat doorgaans voor iedere B.V. geldt. Het eventuele maatschappelijke doel staat dus niet op de eerste plaats.
Maatschappelijk ondernemen
Naast het MVO is er ook nog het maatschappelijk ondernemen, hetgeen doorgaans los wordt gezien van MVO. Maatschappelijk ondernemen gaat een stap verder dan MVO: de maatschappelijke missie staat bij maatschappelijk ondernemen voorop en is niet slechts een (belangrijke) randvoorwaarde, zoals het geval is bij MVO. De maatschappelijke onderneming houdt niet alleen rekening met de belangen van de maatschappij, maar stelt die belangen juist ook voorop. Dat de ondernemer daarnaast een redelijk inkomen verdient met de maatschappelijke onderneming is mooi meegenomen, maar is doorgaans slechts een randvoorwaarde.
Bestaande mogelijkheden
Naar huidig recht is het mogelijk om, ook formeel, maatschappelijk (verantwoord) te ondernemen. Hiervoor is het doorgaans echter wel nodig om aanpassingen door te voeren ten opzichte van de “gewone” rechtsvorm zonder maatschappelijk doel. Te denken valt aan aanpassingen ten opzichte van het algemene en financiële beleid, de statuten, winstbestemmingen en zeggenschapsverhoudingen. Ook kan worden gedacht aan het aanpassen van de organisatiestructuur van een concern. Met het doorvoeren van deze aanpassingen, is voor de buitenwereld echter nog niet meteen zichtbaar dat men te maken heeft met een maatschappelijke onderneming.
Uiteraard is het mogelijk om in de naam van een onderneming een verwijzing te maken naar haar maatschappelijke doelen, maar in het algemeen kan niet worden gezegd dat iedere onderneming die in haar naam een verwijzing maakt naar het maatschappelijke aspect dat zij hoog in het vaandel heeft staan ook daadwerkelijk maatschappelijk onderneemt. Ook het publiekelijk uitdragen dat een onderneming (of stichting) in actie komt voor een bepaald (maatschappelijk) doel, is geen zekerheid dat dit ook daadwerkelijk gebeurt. Te denken valt aan de vele voorbeelden van ondernemingen die aan greenwashing doen (waarmee de desbetreffende onderneming doet lijken beter is voor het milieu en/of klimaat dan dat zij werkelijk is) of op andere wijze zichzelf voordoen als een initiatief met een maatschappelijk doel, zoals de Stichting Hulptroepen Alliantie (“SHA”) en Relief Goods Alliance B.V. in 2021 deden in het kader van de mondkapjesdeal. De aandeelhouders van Relief Goods Alliance B.V. waren dezelfde personen als de personen die betrokken waren bij SHA. Deze organisaties werden groot uitgelicht in het nieuws omdat via deze organisaties de aandeelhouders van Relief Goods Alliance B.V. veel geld zou(den) hebben verdiend met de mondkapjesdeal onder het voorwendsel dat zij zelf geen baat zouden hebben bij de mondkapjesdeal. Ondanks dat de naam anders doet vermoeden, was de Relief Goods Alliance dus geen maatschappelijke onderneming.
Wanneer een onderneming op dit moment uit wil dragen dat zij daadwerkelijk maatschappelijk onderneemt, is het onder andere mogelijk om de onderneming aan te laten sluiten bij bepaalde organisaties, zoals de Code Sociale Ondernemingen (“CSO”) (www.codesocialeondernemingen.nl/). Om opgenomen te worden in het register van de CSO, dient een onderneming aan verschillende voorwaarden te voldoen. Door opgenomen te zijn in een dergelijk register, is voor derden zichtbaar én beter controleerbaar of zij te maken hebben met een maatschappelijke onderneming. De onderneming wordt dus daadwerkelijk erkend als een maatschappelijke onderneming. Bovendien neemt voor deze derden de kans toe dat de desbetreffende onderneming daadwerkelijk maatschappelijk onderneemt en dat niet slechts sprake is van – bijvoorbeeld – greenwashing.
Toekomstige mogelijkheden: wettelijke verankering van de besloten vennootschap met een maatschappelijk doel (BVm)
In de “Aanzet voor een wettelijke regeling voor een besloten vennootschap met maatschappelijk doel (BVm)” wordt gesproken van meerdere onderzoeken waaruit zou blijken dat bestaande maatschappelijke ondernemingen (dus ondernemingen die meer doen dan slechts MVO) een gebrek aan erkenning en herkenning ervaren. Deze erkenning en herkenning zou juist van groot belang zijn voor deze maatschappelijke ondernemingen, want het feit dat zij een maatschappelijk doel hebben, onderscheidt hen van de “gewone” ondernemingen.
Deze bestaande maatschappelijke ondernemingen zouden behoefte hebben aan een nieuwe rechtsvorm of een registratiesysteem. Wanneer de regeling die is opgenomen in de Aanzet de status van wet zou krijgen, is het voor nieuwe en bestaande besloten vennootschappen mogelijk om de status te krijgen van een besloten vennootschap met maatschappelijk doel (hierna: de “BVm”).
De BVm is geen nieuwe rechtsvorm: een BVm blijft een “normale” besloten vennootschap en moet dan ook blijven voldoen aan de voor de BV geldende (wettelijke) voorschriften. De besloten vennootschap die een BVm wordt, krijgt dus “slechts” een erkenning in de vorm van een “m” achter “BV”. Door de wijziging naar BVm is voor buitenstaanders duidelijk dat zij te maken hebben met een besloten vennootschap met maatschappelijk doel. Uit de Aanzet volgt dat het gaat om een wijziging in de sfeer van de handelsnaam: de statutaire naam van de besloten vennootschap blijft hetzelfde, maar de besloten vennootschap mag in het handelsverkeer een “m” achter haar naam zitten.
Om aangemerkt te kunnen worden als BVm en dan ook die handelsnaam te mogen voeren, moet een besloten vennootschap voldoen aan een aantal in de Aanzet genoemde vereisten. Te denken valt aan de eis dat het statutaire doel moet inhouden dat de BVm een bepaald maatschappelijk belang nastreeft of bevordert. In de Aanzet worden 13 verschillende maatschappelijke belangen genoemd, waaronder cultuur, bescherming van natuur en milieu, dierenwelzijn, volkshuisvesting en mensenrechten. Deze doelen kunnen ook worden gecombineerd.
Kritiek op de Aanzet
Het idee van het invoeren van de BVm kan worden toegejuicht, maar er is ook veel kritiek op de Aanzet. Zo wordt bijvoorbeeld ten aanzien van het uitkeren van de winst in de vorm van dividenden de onderneming redelijk vrij gelaten doordat een open norm wordt gehanteerd voor het bepalen wat een BVm mag uitkeren. Deze open norm houdt in dat bij het vaststellen van de winst en de winstuitkeringen de verwezenlijking of bevordering van het maatschappelijk doel van de BVm voorop moet worden gesteld. De instandhouding en de langetermijnbelangen van de onderneming mogen daarbij niet in gevaar te worden gebracht. De Aanzet geeft hierbij verder niet aan hoeveel winst daadwerkelijk dient te worden gereserveerd voor het maatschappelijk doel, behalve dat de BVm het maatschappelijk doel voorop moet stellen bij winstbestemming en winstuitkering. De Aanzet geeft als voorbeeld nog wel aan dat kan worden gesteld dat wanneer meer dan de helft van de winst wordt gebruikt voor het maatschappelijke doel, dat dit doel voorop wordt gesteld. Een BVm behoudt dus een grote mate van vrijheid als het gaat om de mogelijkheden om winstuitkeringen te kunnen blijven doen. Op deze vrijheid is behoorlijk veel kritiek gekomen vanuit de literatuur.
Een ander kritiekpunt dat veel naar voren komt met betrekking tot de Aanzet, is hoe controle van de BVm bij en na de oprichting zal plaatsvinden. In het huidige voorstel zal bij de oprichting de notaris moeten controleren of de BVm voldoet aan de wettelijke eisen. Is dat het geval, dan zal de notaris een aparte notariële akte opstellen waarin wordt verklaard dat de BVm voldoet aan de wettelijke eisen. Nu de Aanzet geen duidelijke grenzen stelt en een eenduidig beleid ontbreekt, is de kans aanwezig dat niet iedere notaris de wet op eenzelfde wijze zal toepassen.
Hiernaast geldt dat uit de Aanzet volgt dat na de oprichting van een BVm weinig tot geen externe verantwoording plaats zal vinden. Hiermee lijkt de deur op een kier te staan voor organisaties om misbruik te maken van het label, omdat zij na de oprichting amper tot niet worden gecontroleerd of zij daadwerkelijk ondernemen ten behoeve van het maatschappelijk doel waarvoor zij zijn opgericht. Uit de Aanzet volgt wel dat het voor belanghebbenden mogelijk wordt om bij de rechter opheffing van de BVm-status te verzoeken. De rechter kan dan ook de BVm die niet voldoet aan de voorwaarden bestraffen met een boete.
Maatschappelijk ondernemen in de toekomst
De vraag is of de Aanzet ooit de status van wet zal krijgen. Het staat in ieder geval vast dat met de Aanzet een eerste stap is gezet naar het ondersteunen van maatschappelijke ondernemingen. Ook in het nieuwe coalitieakkoord is terug te vinden dat de nieuwe regering een maatschappelijke besloten vennootschap wil introduceren. De discussie over hoe de BVm of een andere vorm van maatschappelijk ondernemen moet worden geïmplementeerd in de wet, zal dus nog even op de politieke agenda blijven staan. Vooralsnog lijkt het er niet op dat in 2022 een soortgelijke regeling als die van de Aanzet de status van wet zal krijgen, maar zoals hiervoor is uiteengezet, zijn er naar huidig recht ook al genoeg mogelijkheden om maatschappelijk te ondernemen. HerikVerhulst houdt de ontwikkelingen op het gebied van maatschappelijk ondernemen in de gaten en zal zodra er meer bekend is over kabinetsplannen met een update komen.
Conclusie
Uit het voorgaande volgt dat er momenteel al opties zijn om maatschappelijk te ondernemen. Zo kan de onderneming in de structuur veranderingen doorvoeren die benodigd zijn om succesvol maatschappelijk te ondernemen en kan bovendien worden aangesloten bij bepaalde organisaties, waardoor ook voor derden controleerbaar is dat de onderneming maatschappelijk (verantwoord) onderneemt.
In de toekomst wordt het wellicht mogelijk om een besloten vennootschap (of wellicht zelfs een andere rechtsvorm) met maatschappelijk doel op te richten. Zoals het er nu uitziet gaat het dan niet om een nieuwe rechtsvorm, maar om een soort label dat op een bestaande rechtsvorm wordt geplakt. Vooralsnog is de BVm nog toekomstmuziek, maar HerikVerhulst blijft het nieuws rondom het maatschappelijk ondernemen op de voet volgen.
Wilt u meer weten over (het oprichten van) een maatschappelijke onderneming of met uw huidige onderneming meer aandacht besteden aan maatschappelijk verantwoord ondernemen, dan kunt u contact opnemen met ons team Corporate / M&A. Zij kunnen adviseren welke vorm van ondernemen het beste past bij de doelen die uw onderneming heeft gesteld.